Злучнікі паводле структурнага складу
Простыя
|
Састаўныя
|
Складаюцца з аднаго слова
|
Складаюцца з двух або некалькіх слоў,
якія выконваюць ролю аднаго слова
|
і, але, ды, ці, бо, каб, пакуль
|
таму што, так што, так як,
|
і інш.
|
для таго каб, хоць – але і інш.
|
Злучнікі паводле
ўжывання
Адзіночныя
|
Паўторныя
|
Парныя
|
Не паўтараюцца пры аднародных членах сказа або частках складанага сказа, а
ўжываюцца адзін раз
|
Паўтараюцца пры аднародных членах
сказа ці частках складанага сказа.
Паміж аднароднымі членамі, якія звязаны паўторнымі злучнікамі ў складзе
фразеалагізма, коска не ставіцца
|
Кожная іх частка адносіцца да розных
аднародных членаў сказа або частак
складанага сказа.
Перад другой часткай парнага злучніка
заўсёды ставіцца коска
|
а, але,
|
і - і, ні - ні,
ці - ці
|
не толькі – але ( але і )
|
ды ( у значэнні але )
|
або – або, то - то
|
калі – то ( тады, дык)
|
бо, як і інш
|
ці то – ці то і інш.
|
а раз – то (дык) і інш.
|
нейтральныя
|
кніжныя
|
размоўныя
|
і, а, хоць, пакуль
|
з прычыны таго што
|
ды, дарма што
|
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Прыставачна-суфіксальны
спосаб утварэння прыслоўяў
Часціна
мовы
|
Утваральная
аснова
|
Словаўтваральныя
сродкі
|
Вытворнае слова
( прыслоўе)
|
Назоўнікі
|
Р. скл. – верх-у, раз-у
Д. скл. – ніз-у
Т. скл. – езд-ам
М. скл. -
перадз-е
|
з-, -у, ад-
к-, -у
за-, -ам
у-, -е
|
зверху, адразу
кнізу
заездам
уперадзе
|
Прыметнікі
|
Р. скл. – прав-а, белы-а
Д. скл.- малых-у
В. скл. – левы-а, відны-а
М. скл. – поўны-е
|
с-, -а, да-
па-, -у
у-, -а, за-
у-, -е
|
справа, дабяла
памалу
улева, завідна
упаўне
|
Поўныя
прыметнікі
|
Д. скл. – новы –аму
В. скл. – рассыпная-ую
Ж. р. – чыстая-ую
М. р. - беларускі
|
па-,- аму
у-, -ую
на-, -ую
па-, -у
|
па-новаму
урассыпную
начыстую
па-беларуску
|
Лічэбнікі
|
Р.скл. – першы –а
В. скл. – адзін, двое
-
першы
-
трое
|
с-, -а
за-, -о, па-, -е
на-, -е
у-, -я
па-, -ае
у-,-ох
|
спярша
заадно, па двое
надвое (надвае)
удвая
па-першае
утрох, утраіх
|
Займеннікі
|
Д. скл. – прыналежны
займеннік- мой – му, указальны займеннік- гэты – аму
|
па-, -му
па-, -аму
|
па-мойму
па-гэтаму
|
Публіцыстычны стыль
|
|||
Сфера выкарыстання
|
Абслугоўвае сферу
грамадскіх адносін ( выкарыстоўваецца ў грамадска-палітычнай літаратуры,
перыядычным друку, палітычных выступленнях, прамовах, на радыё і тэлебачанні
); адрасуецца шырокім масам
|
||
Паведамляць
навіны штодзённага жыцця, культуры, навукі, растлумачваць
грамадска-палітычныя пытанні, эмацыянальна ўздзейнічаць на чытачоў (слухачоў)
з мэтай выклікаць ў іх адпаведнае стаўленне да інфармацыі
|
|||
Жанры
|
пісьмовая форма
|
Артыкул, нататка,
рэпартаж, інтэрв’ю, карэспандэнцыя, рэцэнзія, агляд, нарыс, эсэ, фельетон,
памфлет, замалёўка
|
|
вусная форма
|
Публічнае
інфармацыйнае выступленне, прамова на сходзе (мітынгу) на
грамадска-палітычныя тэмы
|
||
Стылёвыя адзнакі
|
на сэнсава-камунікатыўным узроўні
|
Арганічнае
спалучэнне лагічна-абстрактнай (навуковай) і інфармацыйна-вобразнай
(мастацкай) формаў адлюстравання рэчаіснасці; аператыўнасць і дакладнасць
інфармацыі; лагічнасць доказаў; эмацыянальнасць, выразнасць, ацэначнасць,
даступнасць, вобразнасць, экспрэсіўнасць, пабуджальнасць; пафаснасць і
ўзнёсласць мовы
|
|
на лексіка-фразеалагічным узроўні
|
Вялікая колькасць
абстрактнай лексікі і лексікі грамадска-палітычнага характару; наяўнасць
стандартных устойлівых выразаў; арганічнае спалучэнне грамадска-палітычнай
тэрміналогіі і моўных сродкаў для выказвання настрою,
пачуццяў(эмацыйна-экспрэсіўнай лексікі – эпітэтаў, метафар, перыфразаў,
гібербал і інш.); шырокае выкарыстанне ацэначнай лексікі
|
||
на марфалагічным
узроўні
|
Шырокае ўжыванне назоўнікаў
у форме роднага склону; адсутнасць выказніка-дзеяслова; ужыванне інфінітываў
у ролі галоўных членаў сказа; ужыванне дзеясловаў у форме загаднага ладу;
выкарыстанне часціц, выклічнікаў
|
||
на сінтаксічным
узроўні
|
Пашырэнне
спалучальнасці слоў; выкарыстанне простых сінтаксічных канструкцый;
чаргаванне поўных і няпоўных сказаў; шырокае выкарыстанне канструкцый для
выражэння эмацыянальнасці ( сказаў з інверсіяй, рытарычных пытанняў,
паўтораў, сказаў-зваротаў, заклікаў); наяўнасць падагульненняў, высноваў
|
||
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Разрады
часціц ( 7 кл. )
1
|
Сэнсавыя
|
указальныя
|
Вось (от, во),
вунь (унь), гэта, роўна
|
удакладняльныя
|
Амаль, іменна,
проста, якраз, сапраўды, менавіта, прыблізна
|
||
вылучальна-абмежавальныя
|
Толькі, абы
толькі, хоць (бы), хаця б, чуць, ледзь, хіба толькі, выключна
|
||
2
|
Формаўтваральныя
|
-
|
Б (бы), хай
(няхай), дай (дайце), давай (давайце)
|
3
|
Эмацыянальныя
|
клічныя
|
Што за, як, ну і,
вось дык, вось як, вунь як
|
узмацняльныя
|
І, нават, ды,
дык, ж (жа), аж (ажно), такі
|
||
4
|
Мадальныя
|
сцвярджальныя
|
Так, але, ага
|
адмоўныя
|
Не, ні, ані
|
||
пытальныя
|
Ці, хіба, няўжо,
а, га
|
||
пабуджальныя
|
Хай (няхай), дай
(дайце), давай (давайце), ну, ану
|
Разрады
часціц ( 7 кл. )
1
|
Сэнсавыя
|
указальныя
|
Вось (от, во),
вунь (унь), гэта, роўна
|
удакладняльныя
|
Амаль, іменна,
проста, якраз, сапраўды, менавіта, прыблізна
|
||
вылучальна-абмежавальныя
|
Толькі, абы
толькі, хоць (бы), хаця б, чуць, ледзь, хіба толькі, выключна
|
||
2
|
Формаўтваральныя
|
-
|
Б (бы), хай
(няхай), дай (дайце), давай (давайце)
|
3
|
Эмацыянальныя
|
клічныя
|
Што за, як, ну і,
вось дык, вось як, вунь як
|
узмацняльныя
|
І, нават, ды,
дык, ж (жа), аж (ажно), такі
|
||
4
|
Мадальныя
|
сцвярджальныя
|
Так, але, ага
|
адмоўныя
|
Не, ні, ані
|
||
пытальныя
|
Ці, хіба, няўжо,
а, га
|
||
пабуджальныя
|
Хай (няхай), дай
(дайце), давай (давайце), ну, ану
|
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Суфіксальны спосаб утварэння прыслоўяў ( 7 кл. )
Часціна
мовы
|
Утваральная
аснова
|
Утваральны
сродак
(
суфікс )
|
Вытворнае
слова
(
прыслоўе )
|
Назоўнік
|
час
верх
зіма
|
-
амі
-
ам
-
ой
|
часамі
верхам
зімой
|
Прыметнік
|
лішні
даўні
багаты
|
-
е
-
о
-
а
|
лішне
даўно
багата
|
Лічэбнік
|
два
адзін
|
-
ойчы
-
ойчы
|
двойчы
аднойчы
|
Дзеяслоў
|
валіць
бегчы
цягаць
|
-
ам
-
ом
-
ам
|
валам
бягом
цягам
|
Прыслоўе
|
нізка
дзе
куды
|
-
еньк
-
небудзь
-
сьці, -
сь
|
нізенька
дзе-небудзь
кудысьці, кудысь
|
Суфіксальны спосаб утварэння прыслоўяў ( 7 кл. )
Часціна
мовы
|
Утваральная
аснова
|
Утваральны
сродак
(
суфікс )
|
Вытворнае
слова
(
прыслоўе )
|
Назоўнік
|
час
верх
зіма
|
-
амі
-
ам
-
ой
|
часамі
верхам
зімой
|
Прыметнік
|
лішні
даўні
багаты
|
-
е
-
о
-
а
|
лішне
даўно
багата
|
Лічэбнік
|
два
адзін
|
-
ойчы
-
ойчы
|
двойчы
аднойчы
|
Дзеяслоў
|
валіць
бегчы
цягаць
|
-
ам
-
ом
-
ам
|
валам
бягом
цягам
|
Прыслоўе
|
нізка
дзе
куды
|
-
еньк
-
небудзь
-
сьці, -
сь
|
нізенька
дзе-небудзь
кудысьці, кудысь
|
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Памятка “Тыпы тэкстаў”
Тып
Крытэрый
|
Апавяданне
|
Апісанне
|
Разважанне
|
Агульнае
пытанне
|
Што гэта?
Як адбываецца?
|
Хто? Які?
|
Чаму?
|
Агульнае
значэнне
|
Прадмет і яго
дзеянне
|
Прадмет і яго
прыметы
|
Прычынна-выніковыя
прыметы
|
Будова
|
Завязка.
Развіццё дзеяння.
Кульмінацыя.
Развязка.
|
Агульнае ўяўленне аб прадмеце.
Асобныя прыметы
прадмета.
Аўтарская ацэнка, вывад,
заключэнне.
|
Тэзіс.
Доказы,
аргументы.
Вывад.
|
Карціна
|
Некалькі фотаздымкаў
|
Адзін фотаздымак
|
_
|
Памятка “Тыпы тэкстаў”
Тып
Крытэрый
|
Апавяданне
|
Апісанне
|
Разважанне
|
Агульнае
пытанне
|
Што гэта?
Як адбываецца?
|
Хто? Які?
|
Чаму?
|
Агульнае
значэнне
|
Прадмет і яго
дзеянне
|
Прадмет і яго
прыметы
|
Прычынна-выніковыя
прыметы
|
Будова
|
Завязка.
Развіццё дзеяння.
Кульмінацыя.
Развязка.
|
Агульнае ўяўленне аб прадмеце.
Асобныя прыметы
прадмета.
Аўтарская ацэнка, вывад,
заключэнне.
|
Тэзіс.
Доказы,
аргументы.
Вывад.
|
Карціна
|
Некалькі фотаздымкаў
|
Адзін фотаздымак
|
_
|
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Часціца як
часціна мовы
|
||
Марфалагічныя прыметы
|
Сінтаксічная роля
|
|
Службовая
часціна мовы.
Не мае
самастойнага значэння
|
Сродак
выражэння сэнсавых і эмацыянальных адценняў слоў,словазлучэнняў і сказаў.
Сродак
утварэння ладоў дзеяслова
|
Не з’яўляецца членам
сказа, не ўжываееца самастойна
|
Функцыі часціц
|
||||
Узмацніць сэнс
выказвання
|
Выказаць
пачуццё
|
Выказаць
сцвярджэнне або адмаўленне
|
Выказаць
пажаданне або пабуджэнне
|
Выразіць
пытанне
|
нават, і, дык, ды, жа (ж), аж (ажно), ні, такі
|
вось, дык, ну і, што за, як, якія
|
ага, так, але, ну, не, ні, ані
|
няхай, хай, б, бы, давай, давайце
|
ці, хіба, няўжо, а, ну
|
Комментариев нет:
Отправить комментарий